Beschrijving: Parochie Blitterswijck in het NoordLimburgse dorpje Blitterswijck.

RK Parochie OLV Geboorte Blitterswijck (www.parochie-blitterswijck.nl).

RK Parochie

Op Lutherreis met een miskoffer

Van maandag 27 maart tot en met zaterdag 1 april 2017 heb ik met Drie Tour, - reizen die inspireren -, deelgenomen aan een groepsrondreis naar plaatsen die in het leven van Maarten Luther van grote betekenis zijn geweest. Op 31 oktober 2017 is het vijfhonderd jaar geleden dat deze monnik volgens een eeuwenoude overlevering aan de vooravond van Allerheiligen zijn vijfennegentig stellingen aansloeg aan de deur van de Slotkerk te Wittenberg en daarmee een religieuze revolutie ontketende die de westerse christenheid uiteen deed vallen. Het verhaal dat hij ze ophing aan de deur van de Slotkerk is via Luthers vriend Melanchthon en via zijn secretaris George Rörer tot ons gekomen. Geen van beiden waren destijds in Wittenberg zodat ze geen getuigen kunnen zijn geweest. De katholieke historicus, professor Erwin Iserloh, bij wie ik colleges kerkgeschiedenis heb gevolgd in de begin jaren tachtig van de vorige eeuw, gaf eind 1961 een voordracht die als titel had: "Luthers Thesenanschlag. Tadsache oder Legende?". Hij kwam tot de conclusie dat het om een legende gaat. Vast staat wel dat Luther op 31 oktober 1517 de stellingen aan de aartsbisschop Albrecht van Brandenburg stuurde. Hieronder volgt een reisverslag van de eerste van de drie door Drie Tour georganiseerde reizen in het Lutherjaar 2017, door mij, een katholieke pastoor samengesteld, die keuzes heeft gemaakt in de beschrijving van bezienswaardigheden. Als voorbereiding heb ik de biografie van Lyndal Roper over Luther aangeschaft en gelezen. In begin 2017 kwam de Nederlandse vertaling uit.

Maandag 27 maart

Met een reiskoffer en miskoffer ben ik de avond daarvoor aangekomen in hotel De Valk in Veenendaal waar de ik de nacht heb doorgebracht. Nadat een aantal reisgenoten zijn opgehaald in Zeist bij het treinstation is de tweede opstapplaats bij dit hotel. De reis staat onder leiding van dominee Bert van der Woude en zijn assistente, dochter Davita die kunsthistorica is. De reis wordt aangekondigd als een reis ter lering en ter vermaak. De bus van Zwaluw Reizen wordt bestuurd door Wilma die vanaf het begin zich zeer betrokken voelt bij het reisgezelschap. In totaal 21 deelnemers, de meesten protestant, enkelen katholiek. Hoogtepunt van deze eerste reisdag was het bezoek aan de burcht Wartburg te Eisenach waar Luther verbleef van 4 mei 1521 tot 1 maart 1522 nadat hij door paus Leo X was geëcommuniceerd en door keizer Karel V in Worms in de rijksban was gedaan. Frederik de Wijze van Saksen bood hem een veilig onderdak aan nadat de ontvoering van Luther geregeld was geworden. Incognito als jonker Jörg heeft Luther zijn dagen gesleten in de burcht. Hij liet zijn baard groeien om op iemand anders te lijken. Geschilderd door Lucas Cranach weten we hoe hij er toen heeft uitgezien. In de Wartburg heeft Luther het Nieuwe Testament in het Duits vertaald. Indrukwekkend om even stil te staan in de kamer van de burcht waar hij zijn noeste arbeid heeft verricht. De Wartburg is ook de plek geweest waar de later heilig geworden Elisabeth van Thüringen heeft gewoond van 1211 tot 1228. De gids die ons rondleidde in het kasteel liet ons onder andere de Elisabethkemenade zien met mozaieken die tussen 1902 en 1906 zijn gemaakt en het leven van Elisabeth uitbeelden. In de Elisabethgalerij is het leven van haar op zes grote fresco's uitgebeeld. Hoe ze als vierjarige verloofde op de Wartburg aankwam. De legende van het rozenwonder is afgebeeld, alsook het afscheid van haar man, Lodewijk IV van Thüringen toen deze op kruistocht moest gaan om korte tijd later als gevolg van koorts te sterven. Elisabeth stierf op 17 november 1231, op slechts 24 jarige leeftijd, nadat ze enkele jaren eerder verstoten was geworden uit de Wartburg. Precies 750 jaar later was ik als student van het Grootseminarie Rolduc in de gelegenheid om tijdens een vesperdienst een woord aan haar leven te wijden. Op heldhaftige wijze heeft Elisabeth zich ingezet voor de armen tijdens een hongersnood. Zij liet een Franciscus-hospitaal bouwen, waar zij zelf zieken en armen verzorgde. Heel wat ziekenhuizen waren voor de secularisatie naar haar genoemd. ( o.a. Venray ) Zij geldt als patrones van de caritas. Op zondag 20 november 2016 werd in de kerk van St.Petrus Banden te Venray, waar ik al vanaf 2008 tot nu al heel wat H. Missen heb opgedragen als een van de assistenten van deken Harrie Smeets, het Elisabethraam onthuld door Mevrouw de Vilder en ingezegend door Mgr. Everard de Jong, hulpbisschop van Roermond. Het bezoek aan de Wartburg deed mij heel veel. Via een Lutherbelevingspad liepen we naar onderen om in het centrum van Eisenach in de bus te stappen die ons zou brengen naar het Ahorn Berghotel, gelegen in Friedrichroda.

Dinsdag 28 maart

Terug naar Eisenach. Bezoek aan het Lutherhuis, een van de oudst bewaard gebleven vakwerkhuizen uit het land van Thüringen. Volgens de overlevering woonde Luther hier bij de familie Cotta gedurende zijn schooltijd van 1498 tot 1501. Het huis is ingericht als een Luthermuseum, tussen 2013 en 2015 gerestaureerd en gemoderniseerd, in de aanloop naar dit herdenkingsjaar 2017. 's Middags werd een bezoek gebracht aan Erfurt. Bij aankomst konden we lunchen op eigen gelegenheid. Om half drie werd onder leiding van een gids een bezoek gebracht aan de Dom. Bonifatius richtte in 741 hier de bisschopszetel op. Vanuit de Dom te voet naar het Augustijnerklooster waar Luther in 1505 als monnik is ingetreden en gebleven is tot 1511. Hier droeg Luther op 2 mei 1507 zijn eerste H. Mis op. Op de grafsteen van Johannes Zacharias, overleden in 1428, te zien op het priesterkoor, heeft Luther plat ter aarde gelegen om in deze kerk zijn kloostergeloften af te leggen. Die bijzondere plek is terug te zien in de film over Luther die in 2003 uitkwam en die ik zag op tv eind oktober 2016. De film begint wanneer Luther getroffen wordt door een hevig onweer. De belofte om monnik te worden komt hij direct na. Kijkers zien hem in de eerste minuten van de film al direct zijn Eerste H. Mis opdragen. Luther is zo passioneel en scrupuleus dat hij na een aanvechting tijdens de consecratie weggelopen zou zijn indien de prior hem niet tegengehouden zou hebben. In wiens greep is hij? Geldt het als een beproeving van God of is hij reeds een prooi van de duivel? Hij worstelt als zondaar met de oneindige God en stelt zich de vraag die zijn hele leven heeft bezig gehouden: Hoe vind ik een genadige God? De Romereis die hij maakt loopt uit op een ontgoocheling. Hij merkt veel schijnheiligheid op. De aflaathandel stoort hem nog het meest. In de jaren 1515/1516 maakt hij een Turmerlebnis mee. Hij herontdekt de diepe betekenis van de zin uit de Romeinenbrief 1,17. We worden gerechtvaardigd door het geloof. (Sola fide) Mede door zijn temperament legde hij dat uit als "het geloof alleen", en onmiddellijk werden alle goede werken, devotie- en boetepraktijken overboord gezet. Hij wilde terug naar de kern van het christen zijn, maar zag zich gedwongen uiteindelijk ook goede dingen vaarwel te zeggen. Erfurt is sinds 25 april 2002 voortaan niet meer alleen de stad die door Bonifatius tot bisschopsstad werd gesticht en waar Luther studeerde om als Augustijnermonnik in te treden. Op die dag richtte de negentienjarige ex-scholier Robert Steinhausen, naar Amerikaans voorbeeld, een bloedbad aan op het Gutenberg-gymnasium. In een mum van tijd schoot hij zeventien mensen dood, waaronder zichzelf. Op eigen gelegenheid bracht ik na de lunch, langs de citadel lopend , een bezoek aan deze school om even stil te staan bij de gedenkplaquette. De schietpartij haalde destijds de wereldpers. Op de dag dat het nieuws bekend werd moest ik terugdenken aan een ontmoeting met een theologiestudent uit Erfurt, die plaatsvond in de zomer van 1978 in het Benedictijnerklooster Pannonhalma in Hongarije. Foto's die hij toen opstuurde met een brief heb ik bewaard van hem.

Woensdag 29 maart

Vroeg in de morgen de grote Luthergedenksteen bezocht, even buiten Stotternheim, gelegen zeven kilometer ten noorden van Erfurt. Deze gedenksteen uit 1917 wil de bezoeker bewust maken van een ervaring die Luthers leven heeft getekend. Hij werd getroffen door een bliksem in de open lucht terwijl hij vanuit Mansfeld op weg was naar Erfurt. Neergestort steekt hij zijn handen omhoog en schreeuwt: "Hilf Du Sankt Anna. Ich will ein Mönch werden". Die woorden staan geschreven op de achterkant van de steen. Op de voorkant staan de woorden: Geweihte Erde. Wendepunkt der Reformation. In einem Blitz vom Himmel wurde dem jungen Luther hier den Weg gewiesen". Aan de zijkant van de steen staat de datum van 2 juli 1505. In Eisleben bezochten we eerst het sterfhuis van Luther en vervolgens zijn geboortehuis. Het zijn volledig gereconstrueerde huizen, ingericht als musea. In Eisleben heeft Luther slechts kort gewoond. En ook zijn sterven is min of meer bij toeval gebeurd in deze plaats. Na de lunch heb ik op eigen gelegenheid een kort bezoek gebracht aan de kerk waar Luther op 11 november 1483 het doopsel ontving. Hij werd door zijn ouders Hans en Margaretha Luder, Maarten genoemd, naar de heilige Martinus van Tours op wiens feestdag hij geboren werd. Kort na zijn geboorte verhuisde zijn ouders naar Mansfeld waar Luther 13 jaar heeft gewoond. In die plaats bezochten we 's middags zijn ouderlijk huis. Luther groeide op in een mijnbouwgebied. Zijn vader was mijnwerker. Het kasteel van Mansfeld ligt boven op een steile heuveltop. Met de graven van Mansfeld heeft Luther als volwassene veel contacten onderhouden. Die wilden dat hij bemiddelde in een meningsverschil dat zij onderling hadden. Albrecht lag overhoop met zijn broer Gebhart terwijl de graven Ernst en Johan George ruzie hadden gekregen over het beheer van de mijnen. Luther die in 1546 aan zijn laatste reis begon, die hem naar zijn geboorteplaats Eisleben zou brengen, probeerde ondanks zijn zwakke gezondheid te bemiddelen in de familievete. De ene helft van de familie was katholiek gebleven, de andere helft Luthersgezind. Het geschil was zo hoog opgelopen dat de kapel twee ingangen gekregen had. Voor iedere partei een aparte ingang. Na het bezoek aan Mansfeld werd een bezoek gebracht aan Weingut Hoffman Alte Schrotmühl, waar gelegenheid was om verschillende soorten wijn te proeven. Over wijn heeft Luther het volgende gezegd: "Bier is mensenwerk en wijn is een geschenk van God". Dominee Bert van der Woude die alweer 17 jaar werkzaam is in de gemeente van Winschoten is ook vinoloog. Na verschillende soorten wijnen geproefd te hebben vertelde ik aan het reisgezelschap dat ik aan het begin van mijn pastoorschap, alweer bijna dertig jaar geleden, naar de abdij Ulingsheide in Tegelen ben gegaan om mij te laten adviseren in een wijnaankoop. Ik wilde goede wijn die ook weer niet te duur was. Ik zal de reactie van de monnik die belast was met de wijnaankoop nooit meer vergeten. Hij zei: "Je moet met de genade meewerken". De derde en vierde nacht zouden we doorbrengen in het Mercure hotel in Landberg, in de buurt van Halle.

Donderdag 30 maart

Deze hele dag hebben we doorgebracht in Leipzig. Je kon de stad op eigen gelegenheid bezoeken. Reisleider Bert leidde ons eerst rond door de stad. De meesten brachten gezamenlijk een bezoek aan het Bachmuseum. Het is een interactieve multimedia tentoonstelling over het leven en de werken van Bach. Na eerst na enkele fragmenten geluisterd te hebben kocht ik enkele cd's met werken van Bach. Na de lunch bracht ik een bezoek aan de Thomaskerk waar Bach begraven ligt. 's Middags brachten de meesten een bezoek aan het stadshistorisch museum, gevestigd in het Oude raadhuis, een juweel uit de Renaissancetijd.

Vrijdag 31 maart

Bezoek aan Wittenberg en Torgau. Vroeg in de morgen draag ik voor de vijfde achtereenvolgende morgen een privémis op in mijn hotelkamer. Dat doe ik vandaag zonder schoenen aan, op Luthersokken, die ik eerder als souvenier heb gekocht. In de sokken staat de tekst: "Hier stehe ich. Ich kann nicht anders". Woorden die zijn toegeschreven aan Luther toen hij in de ban werd gedaan. Terwijl ik naar het kruisbeeld kijk, in mijn 33ste jaar van mijn priesterschap, pas ik die woorden toe op mijn beleving en visie op het priesterschap. Hier sta ik. Ik kan niet anders. Ik vond het belangrijk om iedere dag een H. Mis op te dragen. Een miskoffer had ik daarvoor een maand vóór mijn Lutherreis aangeschaft. Bij de deur van de slotkapel in Wittenberg zijn de reisgenoten getuigen dat ik deze sokken aan heb. Dominee Bert heeft ze ook aan. Naast elkaar staande, ieder op één been laten we ieder de sok van het andere been zien. Een oecumenisch hoogstandje. Luther zou zijn 95 stellingen aan deze deur, die niet meer origineel is, hebben aangeslagen. In de slotkapel bezoeken we het graf van Luther en van zijn vriend Melanchton. Vervolgens lopen we naar het voormalige Augustijnerklooster om daar daar een bezoek te brengen. Luther werd in 1508 overgebracht naar dit klooster dat nu is ingericht als een museum. In de Mariakerk bewonderen we het pronkstuk van Lucas Cranach. Davita vertelt over het drieluik waarin de doop, avondmaal en biecht is uitgebeeld. Ons tweede reisdoel op deze dag was een bezoek aan Torgau. In de stadskerk, toegewijd aan Maria, bevindt zich het grafmonument van katharina van Bora, een uitgetreden non, waarmee Luther in 1512 trouwde. Samen kregen ze zes kinderen. We gebruikten aan het begin van de middag eerst een lunch buiten op een terras bij restaurant "Herr Käthe". Daarna bezochten we de stadskerk. In deze kerk is niet alleen het graf van de echtgenote van Luther te zien maar ook een schildering van Lucas Cranach die de 14 noodhelpers heeft uitgebeeld. Het zijn veertien heiligen die ook bekend staan onder de naam Veertien Heilige Helpers. Wie zijn dat? De dominee vond dit echt een vraag voor de pastoor. Ik stond aanvankelijk met de mond vol tanden. Door goed naar de attributen te kijken wist ik er toch een aantal op te noemen. In de slotkapel van het nabijgelegen kasteel bevindt zich een mooie barokke preekstoel. De dominee beklom als eerste de preekstoel. Ik volgde hem na. Sinds de liturgievernieuwing van Vaticanum II heeft de dienst van het Woord, inclusief de preek in de eucharistieviering een belangrijkere plaats gekregen. Voor Luther was de prediking essentieel in de eredienst. Luther is van oudsher een veelbesproken figuur geweest. Voor veel katholieken was hij een instrument waarmee de duivel zich bediende. Melanchton en zijn protestantse medestanders zagen in hem een door God geïnspireerde hervormer in een kerk die van een authentieke evangeliebeleving was afgeweken. Eind negentiende eeuw hebben twee gebeurtenissen ertoe bijgedragen die de standpunten dichter bij elkaar hebben gebracht. Paus Leo XIII stelde het Vaticaanse archief open voor wetenschappelijk onderzoek en aan protestantse zijde werkte men verder aan een kritisch onderzoek naar de geschriften en de persoon van Luther. Het gevolg was dat de standpunten van latere historici dichter bij elkaar konden komen. Katholieken zouden in Luther de oprechte religieuze bewogenheid herkennen, terwijl de protestanten zouden toegeven dat de hervormer een emotioneel mens was geweest, weinig in staat om te relativeren.

Zaterdag 1 april

Dag van de terugreis. In Maagdenburg waar Luther heeft gewoond en gestudeerd en later heeft gepreekt, wordt in de ochtend een bezoek gebracht aan de Dom. Omdat ik deze kerk vier jaar geleden al bezocht heb, volg ik een eigen programma in overleg met de reisleiding. Ik breng een bezoek aan het nabij gelegen Kunstmuseum Kloster Unser Frauen Magdeburg. De O.L. Vrouwekerk is uit de 11e en 12e eeuw en heeft een mooie kruisgang en een crypte die ze momenteel aan het restaureren zijn. In een van de ruimtes bevinden zich beelden uit de Middeleeuwen. Door de sterke invloed van het protestantisme in Maagdenburg zijn geen beelden uit deze regio uit die tijd bewaard gebleven. De heilige Norbertus van Gennep, die vanaf 1126 tot zijn dood op 6 juni 1134 aartsbisschop van Maagdenburg was, werd in deze kerk begraven. Tijdens de godsdiensttwisten werden zijn relieken in 1626 uit Maagdenburg overgebracht naar de abdij Strahov in Praag. In de kerk fotografeerde ik een gedenksteen. Op tijd was ik terug bij de bus. In de namiddag pauzeerden we nog één keer om te lunchen. Om zes uur waren we terug bij hotel de Valk in Veenendaal. Daar namen we afscheid van elkaar nadat de reisleiding in de bus al uitvoerig bedankt was geworden door een van de deelnemers. Inspirerende reisleiders waren het. Vooral Bert wist veel te vertellen over Luther. Telkens beknopt samengevat. Iedere avond werd kort teruggeblikt op de dag en het programma bekend gemaakt van de volgende dag. We hebben de hele week zonnig weer gehad, een goede hotelaccomodatie en een aangenaam reisgezelschap dat oecumenisch gezind was.

Tot slot. Nog even terug in de tijd. In mijn onderzoek naar de geschiedenis van de St. Annakapel in Blitterswijck, in 1514 gesticht door Dirk van Blitterswijck en Jutta van Appeltern ben ik een document tegengekomen waarin gewaarschuwd wordt voor de omgang met Luthersgezinde mensen. Na de goedkeuring van de stichting van de St. Annakapel in 1514 door bisschop Everard van der Marck, de opvolger van de in 1505 overleden bisschop van Luik, Jan van Horne, is uit 1543 een document bekend, waarin Heer Florys belooft wanneer hij begiftigd wordt met de St. Annakapel zijn verplichtingen te zullen nakomen. Hier volgt de transcriptie. De priester, heer Florys belooft uitdrukkelijk en geheel uit vrije wil--- zo hij door joffer Anna van Bronckhorst, vrouwe van tot Blitterswijck, enz. en met de voorkennis van haar oudste zoon jonker Arnt, -- begiftigd en aangesteld wordt tot geestelijk bedienaar van de St. Annakapel. Zijn belofte houdt in dat hij zich tegenover de buren en iedereen vriendelijk gedragen zal. Hij zal zich niet aan de drank overgeven, niet iemand het leven lastig maken of hinderlijk zijn, noch zich ophouden met oneerbare vrouwen en zich evenmin bemoeien met "lutheryen" of oefeningen doen. Hij zal zich geheel gedragen zoals een goed priester dat betaamt, terwijl bij gebreke daarvan - dat God mogen verhoeden - voornoemde Anna of haar nakomelingen erfgenamen van het kasteel en de heerlijkheid Blitterswijck, het volledige recht hebben hem dan af te zetten en een ander priester in dezelfde rechten en plichten met de kapel te begiftigen en aan te stellen. Dat alles zal dan moeten geschieden zonder enig verzet of tegenspraak. Dat alles belooft priester Floris en op perkament bekrachtigt hij dat met zijn eigen handtekening en wel "myt mynre eyghenrehandt en naemen". Tot meerdere zekerheid heeft de plaatselijke pastoor van Blitterswijck, geheten Derick ynghoen Hiesken, ook zijn handtekening onder deze verklaring geplaatst. De geestelijke had hem daarom verzocht. Met dank aan Rien van den Brand die mij dit document onder de aandacht bracht en het stuk voor mij transcribeerde. In Blitterswijck staat niet alleen een katholieke kerk maar ook de Nederlands Hervormde Kerk die in 1822 vanuit het toenmalig kasteel gesticht werd door Barones Mackay, weduwe van Baron de Cock van Haeften. Zij liet omstreeks 1825 ook de domineeswoning bouwen waarvoor zij een heel andere locatie uitkoos. In 1861 werd aan de zijkant van de woning nog het koetshuis gebouwd. Zowel de protestante kerk als de voormalige pastorie van de dominee liggen aan de Christoffelroute die op de website van de parochie O.L. Vrouw Geboorte Blitterswijck is te downloaden.

Eindversie op 1 mei 2017

Pastoor Huub van Horne

Korte beschrijving van de foto's.
1. Wartburg. Verblijfplaats van Luther ( 4 mei 1521 tot 1 maart 1522 ) nadat hij door paus Leo X was geëxcommuniceerd en door keizer Karel V in Worms in de rijksban was gedaan. Wartburg is ook de verblijfplaats geweest van de later heilig verklaarde Elisabeth van Thüringen die daar gewoond heeft van 1211 tot 1228
2. In de Wartburg heeft Luther het Nieuwe Testament in het Duits vertaald.
3. Luther, incognito als jonker Jörg, geschilderd door Lucas Cranach. Dankzij deze schilder weten we hoe Luther er toen heeft uitgezien. Hij liet zijn baard groeien om op iemand anders te lijken.
4. Luther slaat op 31 oktober 1517, op de vooravond van het feest van Allerheiligen, volgens een eeuwenoude overlevering de 95 stellingen aan de deur van de Slotkerk te Wittenberg. Professor Erwin Iserloh, kerkhistoricus, gaf eind 1961 een voordracht die als titel had : "Luthers Thesenanschlag. Tadsache oder Legende ?". In 1962 in Wiesbaden uitgegeven.
5. Mozaiekwerk in de Wartburg. Tafereel uit het leven van de heilige Elisabeth van Thüringen.
6. Sokken met daarop de legendarische woorden, aan Luther toegeschreven: "Hier stehe Ich. Ich kann nicht anders".
7. Nadat de pastoor een munt heeft geworpen in het apparaat krijgt hij het volgende te lezen: Ihnen wurden 264 jahre Fegefeuer erlassen.
8. Foto van Luthergedenksteen, gemaakt op 29 maart 2017, in de buurt van Stotternheim.
9. Opname van de gedenksteen close-up. Op een van de kanten van de steen staat de datum waarop deze gebeurtenis zou hebben plaatsgevonden. Op 2 juli 1505. Op een andere kant van de steen staat de bede om hulp van Luther: Hilf Du Sankt Anna. Ich will ein Mönch werden.
10. Opname uit het Bachmuseum te Leipzig
11. De pastoor en de dominee, broederlijk naast elkaar, laten bij de deur van de Slotkerk te Wittenberg aan de reisgenoten hun sokken zien met daarop de tekst: Hier stehe Ich. Ich kann nicht anders.
12. Luther vereeuwigd in een glas-in-loodraam in een kerk te Torgau.